[p. 77]
Panchiña é unha cubana de dazanove anos,
d'ollos grandes, negros como ala de corvo e moi churrusqueiros, pelo da
mesma coor e tod'él rizadiño qu dá xenio velo, delgada de carnes e
c'unha cintura que s'abrangue entr'o pulgar y o indice d'entrambas maus
e qu'agracea o seu corpo tan direito com'on fuso.
Ecomasi non tiña vanidá ningunha y-era moi
formal gustándolle pouco as foliadas.
Seu pai era un astureano natural de Xixón que
foi a Cuba probe y-a forza de traballo e privaciós chegou a xuntar un
pequeno capital, qu'agrandou casandose ali c'unha muller rica. Endemal
morreulle a parenta ós cinc'anos de casado, deixándolle esta filla de
pouco máis de tres.
As lembranzas da muller a quen quixera moito,
fixéronlle pensar en largarse d'aquel país e virse pra terra.
Vendeu todo ó qu'ali tiña, e chegou a Xixón
que millorara moito dende que d'el salira, pró a sua casarella atopouna
como a deixara.
Inda vivia sua mai e un hirmau, que quedara
casado na casa co a sua familea.
El foise vivir a unha fonda e mercou as terras
qu'habia a carón da casupa en que nacera, qu'era
[p. 78]
preto de Somió, co gallo de facer unha casa en que poidese él vivir
co-a sua filla.
Fixo alí unha casa a catr'augas; arrodeada de
xardís, con todal-as comodidás pol-a nova, que lle custou unha boa
contiña,
Vai boa, tiña ferro pra todo.
Endeben vivialle sua mai e por mor de que non
lle faltase nada, levouna ond'asi, e deull'os millores cartos da casa.
Solo viviu co-a mai, media ducia d'anos, ó
cabo d'os que tivo a disgracia de vel-a morrer.
A nena iba xa grandotiña e por mor d'aducala
ben, determinou vivir en Madrid deixando a casa ó coidado de seu
hirmau.
A nena nunca tivo robustede: moitas veces
pensou que non subia ô poleiro, pois sempre foi unha pitisqueira pra
comer.
Ecomasó non-a criou mimosa, e zorregáballe
cando cadraba, anque con dôr do corazón, porque decia de cote, que
mais axiña queria vela morta que mal aducada, porque cavilaba qu'os
fillos que se crian solos, si se lles dá moito mimo, dempois non hay
quen os traiga ó rego e rinse de seus pais, facendo que estos paguen con
moitas vagoas e rabechas e deixalos vivir consentidos e mixiriqueiros,
por medo a que sendo endebles pódelles facer mal o castigo.
Por eso Panchiña anque era adivertida, non
estaba afeita a esos pucheiros, remilgos e mixiricadas das nenas do seu
tempo, que foron criadas o pé de suas mais.
En verbo de traballar era moi afanadora, non
podia ver ás criadas qu'eran fozonas e parecia mentira qu'aquela
rapariga tivese miaxa de sangre cubana.
Por qu'as mulleres cubanas teñen sona de ser
[p. 79]
moi langranas e de gustarlles máis a hamaca qu'o traballo.
Pró de pequeniño s'aguza o espiño, e viu de
cote o exempro de seu pai que todol-os dias s'erguia cediño pra
adicarse os seus negocios, e que sempre percurou que non estivese
folgada, fora das horas que tiña pra sair de paseo ou pra adivertirse
na casa.
Deste xeito Pancha toca o piano, pinta e borda
moi ben, e sabe falar francés e ingrés, que lle deprendeu unha
istitutriz francesa qu'inda hoxe vive co-ela, e que s'encargou da sua
aducación ós poucos meses de chegar de pirmeiro a Madrid.
Cando conoceu a Martiño era unha nena. Non
tiña mais que quince anos.
El xa xogara y-estudiaba ainda segundo ano de
meiciña, pró xa era moi aporveitado en pintal-a mona, e tiña moi
deprendido o libro das corenta follas.
Panchiña non tardou en namorarse d'il como
unha tola.
A o pirmeiro anque a istitutriz o notou non lle
fixo caso, cavilando qu'era un pasatempo, e sin recear nada a o ver tan
ben vistido e tan fino a Martiño, inxente de que sabia qu'era
estudiante de meiciña e fillo d'un médeco.
Ecomasi non deixaba d'aconsellarlle a miudo que
non se namorase e que s'adivirtise, porque non conviña compormeter o
corazón pra ser máis feliz, gozar máis e s'a mau ben, ser dona de si
mesma pra deixalo o dia que non covise.
Pró o demo do amor foi enguerellando,
enguerellando a meada de tal xeito, que cando se porcatou xa non via por
outro ollo no mundo que
[p. 80]
pol-o seu Martiño, única iluseón pra quen vivia de dia e con quen
soñaba de noite.
Tiña no seu corazón pra él feito un altar pr'adoralo, e d'ali naide o tumbaba, resisitindo as papelicadas, envexas
y-o qu'e pior á guerra que por postre tiña a diario con seu pai.
Pró o ver a Martiño con Adelaira, e ver
pol-os seus propeos ollos as festas qu'ó subir lle fixo, como si dous
casados s'atoparan dempois de moito tempo de non verse, aquelo
esbandallóu o idolo no mesmo altar que lle sirvia de trono pra mandar,
y encheu o valeiro corazón co-as vagullas amargas dos seus ollos, pra
afogar n'eles un amor qu'a facia tan desgraceada por haber fiado tanto d'il.
Nin de mautenta s'houbera buscado millor
remedio pra que poidera olvidar a aquel home.
A istitutriz, que de paso diremos que se chama
Irma, atopouna chorando a fiu.
Toda congoxosa perguntoulle o que lle pasaba, e
Panchiña dempois de botarse nos seus brazos contoulle todo canto vira e
canto lle dixera a sua amiga Bastiana.
Vaites, vaites, miña meniña! Eso non debe
d'extrañarte; e si non houberas estado tan cega e si non foras tan mal
guiada, xa fai tempo que seguiras os consellos meus e os de teu pai, e
outro galo che cantara. Mal que ben foi millor asi, porque te
desengañache por ti mesma y esas vagoas hante de curar.
Diol-o queira Irma.
¡Cántas veces ch'eu dixen qu'olvidaras desque
soupen qu'era un xogador! ¡Cántas che dixen que ch'habian de pesar
estes amores! Si d'aquela foras guiada xa estarias agora en relaciós
con algún dos moitos que che fan a rosca do
[p. 81]
galo, que ben sabes qu'os hay d moita conta. ¿canto máis filiz serías
agora?
Canté. ¡Pero quen ó soupera d'aquela!
Non era d'esperar outra cousa de ese vicioso.
Pois ben; esto acabou pra sempre jamáis.
Asina ó espero.
Ora traime do escritorio do pai un sobre dos
grandes, qu'os debe ter no cartafol, namentras busco o seu retrato que se
m'olvidara.
Non quero ter nada d'il.
Aqui está: dixo Irma volvendo.
Ben; pois agora ti mesma levas todo esto que
vai drento do sobre, que son todol-os recordos que teño d'il, e daslllo
a él mesmo en troques das miñas cartas e retrato.
Descoide qu'asi o farei, dixo Irma o
marcharse, pró antes de cerral-a porta botoulle unha ollada, e limpando
unha vagoa que lle fixera sair á ver tan esconsolada a siñorita, iba
mascullando.
¡Malpocado! ¡Qué pesar ten! Malia a quen se
namora dos homes que non saben querer. |